Kościół podominikański obecnie Jezuitów p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa i Matki Boskiej Pocieszenia – najstarsza świątynia lewobrzeżnego Poznania – była wielokrotnie przebudowywana.

Do dziś częściowo zachowały się wczesnogotyckie mury obwodowe z połowy XIII wieku. Z tego samego czasu pochodzi bogato profilowany, cenny portal wczesnogotycki, znajdujący się w zachodniej fasadzie kościoła (odsłonięty w 1923 r.). Jest on prawdopodobnie wzorowany na portalu z kościoła św. Jakuba w Sandomierza.

Prosty, o zwężającym się wgłąb wejścia portal tworzą lekkie, uformowane z ceglanych kształtek trzy pary kolumienek o kamiennych bazach i kapitelach na których wspiera się ostrołukowa archiwolta z kształtek pokrytych delikatnym ornamentem.

Jednonawowe wnętrze przykrywa sklepienie żaglaste, proste wnętrze urozmaicają zdwojone pilastry oraz wielokrotnie łamane gzymsy.

Na pierwszym filarze po prawej i sklepieniu w jego pobliżu spod białej farby wyłaniają się odkryte przez konserwatorów XVIII wieczne freski.

Z prezbiterium pochodzi znajdujący się obecnie w Muzeum Historii Miasta Poznania w ratuszu zwornik sklepienny z połowy XIII wieku, który przedstawia głowę mężczyzny, prawdopodobnie portret Przemysła I.

Ustawione przy ścianach filary pochodzą z początku XVIII w., sklepienia w prezbiterium z początku XIX w., w nawie – z 1 poł. XVIII w.

Wśród wyposażenia najstarsza jest wykonana w piaskowcu, późnogotycka chrzcielnica z początku XVI wieku na której znajduje się scena ukrzyżowania, oraz dwa gmerki, należące najprawdopodobniej do kamieniarzy, którzy ją wykonali.

W prezbiterium znajdują się wykonane w latach 1620-1630 późnorenesansowe zaplecki stall, które pokrywają płaskorzeźby przedstawiające żywoty patronów zakonu dominikanów – na ścianie północnej – św. Jacka, zaś na ścianie południowej św. Dominika. W nawie znajduje się późnobarokowa ambona wykonana w 1715 roku przez F. A. Prumbachera.

W głównym ołtarzu widnieje obraz Najświętszego Serca Jezusa namalowany przez Adolfa Hyłę (1897-1965). Jego autorstwa jest również obraz św. Józefa w ołtarzu bocznym. W latach 1903-1912 uczęszczał on do gimnazjum w Krakowie. Dalszą edukację kontynuował w Chyrowie (szkoła jezuicka), gdzie też w 1917 r. zdał maturę. W 1922 studiował historię sztuki i filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim. Rysunku i malarstwa uczył się u Jacka Malczewskiego.  Najbardziej znanym dziełem Adolfa Hyły jest obraz Jezu ufam Tobie, który dla Zgromadzenia Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia w Krakowie Łagiewnikach namalował w 1944 r.

Po stronie północnej przylega do nawy późnogotycka kaplica Matki Boskiej Różańcowej wykonana w początku XVI wieku o przyporach wciągniętych wewnątrz konstrukcji, a nakryta sklepieniem gwiaździstym.

Wystrój kaplicy jest neogotycki (pochodzi z przełomu XIX i XX w.), z ciekawą polichromią. Przy wejściu do kaplicy znajduje się płyta poświęcona dominikańskiemu przeorowi Łukaszowi z Szamotuł oraz jego matce, oraz resztki epitafium z widocznym herbem Nałęcz.

W prezbiterium znajduje się neogotycki ołtarz główny. W ołtarzu znajduje się uznawany za cudowny obraz Matki Bożej Różańcowej, ukoronowany w 1968 roku.

Na ścianie późnogotycka spiżowa płyta nagrobna Feliksa Paniewskiego (zmarłego w 1488 r.) z warsztatu Vischerów w Norymberdze. Wywieziona w latach okupacji niemieckiej wraz z płytami z katedry, wróciła do świątyni w 1990 r.

Z dawniejszego klasztoru – wzniesionego w XIV w. na miejscu wcześniejszej budowli i przebudowanego w 1622 r. – zachowały się tylko skrzydła zachodnie i południowe, z gotyckimi krużgankami o sklepieniach gwiaździstych.

Nad zakrystią, w przebudowanej kaplicy św. Jacka, znajduje się galeria “U jezuitów”.

Pozostałe dwa skrzydła dawniej czworobocznego kompleksu zostały rozebrane przez władze Pruskie, a na ich miejscu wzniesiono arsenał. Z arsenału do naszych czasów dotrwał jedynie niewielki budynek od ul. Stawnej, zaś na obecnie pustym placu od ul. Garbary można oglądać odkryte podczas prac archeologicznych gotyckie fundamenty klasztoru.

Relikty rozebranych skrzydeł klasztoru odkryto w czasie badań archeologicznych w latach 1970-71. Zrekonstruowane przyziemia murów obrazują doskonale plan dawnego klasztoru.

Jest to jedno z najstarszych miejsc sakralnych po lewej stronie Warty. Pierwszy kościół pod wezwaniem św. Gotarda został najpewniej ufundowany przez księcia Bolesława Krzywoustego i zbudowany w stylu romańskim.

W 1244 r. książę Przemysł I postanowił ufundować klasztor Dominikanów. Biskup poznański Paweł zaprasza niedawno powstałych ojców Dominikanów i ci budują nowy kościół gotycki pod wezwaniem pierwszego męczennika ich zakonu św. Piotra z Werony, czynny już w 1253r. Wczesnogotycka świątynia miała wydłużone prezbiterium i dwie nawy.

W XIV w. przyjął patronat założyciela ich zakonu św. Dominika. Już w pierwszej połowie XV w. notuje się istnienie kaplicy, być może bractwa różańcowego, po raz pierwszy wzmiankowanego w roku 1464, skupionego wokół obrazu Matki Boskiej Różańcowej.

Na początku XVII w. bractwo przeżyło szczególny rozkwit. Patronowali mu każdorazowy biskup poznański i starosta generalny wielkopolski. Na dawnym obrazie namalowano nowy wizerunek, wysokiej klasy replikę rzymskiego obrazu Matki Boskiej Śnieżnej.

W 1698 r. powódź zniszczyła filary świątyni i ojcowie Dominikanie zwrócili się do architekta Jana Catenazziego, który ukończył właśnie budowę kościoła Jezuickiego (dziś kolegiata farna), z ofertą odbudowy ich świątyni. Architekt odbudował nawę kościoła w stylu barokowym.

Huragan w 1725 r.zerwał dachy i sklepienia, a w 1803 r. z powodu pożaru runęło gotyckie sklepienie krzyżowe prezbiterium, w jego miejscu założono drewniane, kolebkowe z lunetami. Kościół odbudowywano do 1814 r. Przebudowę prezbiterium kontynuowano dopiero w 1923 r. dodając pilastry kompozytowe i rozpoczęto sztukatorski wystrój sklepienia (ukończony w latach 70tych XX w.).

W czasie zaborów w 1834 r. rząd pruski wypędził Dominikanów a ich klasztor w większości rozebrał, budując w tym miejscu arsenał. Kościół i kaplica pozostawały pod opieką dwóch wikariuszy.

22 grudnia 1920 r., na polecenie kardynała Edmunda Dalbora, kościół i kaplicę wraz z resztkami klasztoru przejęli ojcowie Jezuici, gdyż Dominikanie nie dysponowali środkami na ich zagospodarowanie.

Jezuici nadali kościołowi tytuł Matki Boskiej Pocieszenia, umieszczając w głównym ołtarzu, na tle zabytkowego obrazu św. Dominika, podtrzymywaną przez dwa złocone anioły wierną kopię wizerunku Matki Boskiej Śnieżnej z Rzymu – dla nabożeństw sodalicyjnych.

W dwudziestoleciu międzywojennym słabiej była wykorzystywana kaplica Matki Boskiej Różańcowej – wskutek niemożności dogrzania jej w czasie zimy.

Szczególnym wydarzeniem stało się sprowadzenie z Rzymu do Polski trumny z ciałem św. Andrzeja Boboli SJ – obecnie patrona Polski. Jednym z miejsc zatrzymania się relikwii był Poznań (13 czerwca 1938), gdzie relikwiarz był procesjonalnie niesiony do kościoła jezuitów przez przedstawicieli różnych stanów, m. in. wojska, uczestników Powstania Wielkopolskiego, dziennikarzy i Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej. W kościele relikwie pozostały do poranka 17 czerwca 1938, stwarzając w tym czasie możliwość nawiedzenia ich i modlitwy przed nimi dla wielu poznaniaków.

W czasie okupacji kościół i kaplicę władze zamieniły na magazyny wojskowe. Z czczonego obrazu Madonny Różańcowej hitlerowcy ukradli złote korony, choć były szczelnie zasłonięte. Wywieźli też wielką, późnogotycką, spiżową płytę nagrobną, wykonaną w norymberskim warsztacie Vischerów, kasztelana lwowskiego Feliksa Paniewskiego herbu Godziemba, znajdującą się przy wejściu do kaplicy. Zwrócono ją w 1990 r. z … petersburskiego Ermitażu. Spalono też wszystkie ławki.

Po okupacji przez półtora roku rozkwitało życie sodalicyjne, starannie stłumione przez ateistyczny reżim komunistyczny. W 1963 r. w kościele zainstalowany został obraz Serca Jezusowego prof. Adolfa Hyły z Krakowa i nastąpiła zmiana wezwania na obecne, a w 1968 r. doczekaliśmy się uroczystej koronacji Królowej Różańca św. dnia 12 października – na zakończenie Synodu Archidiecezjalnego, z klejnotów zebranych w Badenii przez “Pax Christi”.

W latach 70. tych XX wieku, przez z górą sześć lat trwał wielki remont kościoła, w czasie którego prezbiterium odsłoniło swe pierwotne gotyckie formy, okna w nawie wróciły do pierwotnych barokowych rozmiarów a belkowanie całkowicie opasało jej przestrzeń. W całym kościele przeprowadzona na dużą skalę wykopaliska archeologiczne. Odświeżono też wspaniałe rzeźbione manierystyczne pozostałości stall w prezbiterium.

W listopadzie 1993 r. odbyło się uroczyste otwarcie nowo wyremontowanego kościoła. W roku 1998 Kaplica Różańcowa przeżywała swoją uroczystość, a mianowicie trzydziestolecie koronacji Cudownego Obrazu. Przez cały październik, codziennie inna parafia składała hołd Królowej Różańca św., w uroczystej swej pielgrzymce wieczornej, Mszy św. i Różańcu św.

* * *

Posłuchaj nagrania o historii Kościoła Jezuitów ze strony regionwielkopolska.pl